Một số quốc gia đã bắt đầu có những biện pháp can thiệp mạnh mẽ để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng: Australia thông qua đạo luật buộc các nền tảng chặn tài khoản người dùng dưới 16 tuổi từ ngày 10/12/2025 và triển khai cơ chế xác minh độ tuổi, nếu vi phạm sẽ bị phạt nặng; Đan Mạch công bố kế hoạch cấm trẻ dưới 15 tuổi truy cập một số mạng xã hội, trong khi Nghị viện châu Âu ra nghị quyết kêu gọi đặt ngưỡng 16 tuổi, yêu cầu có sự đồng ý của phụ huynh đối với người dùng vị thành niên; Malaysia dự kiến từ năm 2026 sẽ chặn toàn bộ tài khoản dưới 16 tuổi và áp dụng xác minh danh tính điện tử, cho thấy xu hướng các chính phủ chủ động can thiệp để bảo vệ trẻ em trên không gian số…

* Ở Việt Nam, Nghị định 147/2024/NĐ-CP có hiệu lực từ tháng 12/2024 cũng yêu cầu trẻ dưới 16 tuổi phải có sự giám sát của cha mẹ khi đăng ký tài khoản mạng xã hội. Mục tiêu là tạo ra cơ chế giám hộ số, giúp bảo vệ trẻ em trong môi trường mạng, ngăn ngừa các mối nguy tiềm ẩn.

PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã chia sẻ về nội dung này và đề xuất giải pháp để có thể bảo vệ trẻ trên không gian mạng. Một trong những biện pháp đó là nâng cao năng lực số cho phụ huynh, để họ dừng việc đưa điện thoại cho con khi muốn "rảnh tay".

- Thưa PGS.TS Trần Thành Nam, hiện nay có nhiều tranh luận về độ tuổi phù hợp để trẻ em được sử dụng mạng xã hội. Quan điểm của ông về vấn đề này thế nào?

Các nghiên cứu hiện nay tuy còn một số điểm chưa thống nhất, nhưng điểm chung nhất là trẻ dưới 13 tuổi không nên sử dụng mạng xã hội. Vì thế, hầu hết các tiêu chuẩn cộng đồng của các nền tảng đều quy định không cho phép người dưới 13 tuổi đăng ký tài khoản. Lý do là lượng thông tin mà trẻ tiếp xúc có thể không được điều hướng và kiểm soát tốt, dẫn đến ảnh hưởng tiêu cực tới thế giới quan, nhận thức và hệ giá trị của các em.

- Theo ông, sự bùng nổ của AI thời gian gần đây có tạo ra những rủi ro mới đối với trẻ em hay không?

Có, và rất rõ ràng. Khi trẻ có thể sử dụng thiết bị thông minh để truy cập AI, các em dễ dàng nhận được những câu trả lời mà không cần trải qua quá trình tư duy. Trẻ có thể viết được một bài luận rất hay, nhưng lại không biết cách hành văn, không biết cách triển khai ý tưởng, thậm chí không biết bắt đầu từ đâu để phát triển nội dung. 

Một số quốc gia đã nhận thấy rằng việc trẻ tiếp cận quá sớm với Internet, AI và những luồng thông tin ngắn trên mạng xã hội đang mang lại nhiều tác hại hơn lợi ích, khiến các em giảm tập trung và ảnh hưởng đến trải nghiệm học tập.

- Có bằng chứng khoa học nào cho thấy tác hại của việc tiếp xúc quá nhiều với "thông tin ngắn" không, thưa ông?

Đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng thông tin ngắn, liên tục và nhanh trên mạng xã hội có thể gây tổn thương tinh thần. Thậm chí mới đây, người ta còn huấn luyện AI bằng chính những nội dung ngắn và rác ấy. Kết quả cho thấy khả năng suy luận của AI giảm tới 23%, trí nhớ ngữ cảnh giảm 30%.

Điều đáng lo ngại là dù sau đó cung cấp dữ liệu chuẩn, nhưng con AI đã được huấn luyện bằng thông tin rác vẫn có những tổn thương vĩnh viễn, khả năng suy luận giảm, quá trình học hỏi về sau cũng chậm đi. Các nhà nghiên cứu lo ngại rằng, con người cũng có thể bị ảnh hưởng theo cách tương tự khi tiếp xúc quá nhiều với thông tin ngắn và vô nghĩa lặp đi lặp lại dẫn đến bị "thối não".

PGS.TS Trần Thành Nam

- Theo ông, có nên cấm hoàn toàn trẻ sử dụng điện thoại truy cập vào mạng xã hội?

Có thể khẳng định là không thể cấm trẻ hoàn toàn khỏi công nghệ vì như thế sẽ hạn chế môi trường học tập và cơ hội mở rộng tri thức. Tuy nhiên, buộc phải quản lý nguy cơ, tránh tình trạng trẻ chỉ tìm đáp án đúng mà không có quá trình tư duy. Theo tôi, hướng đi lâu dài là cần phát triển các hệ thống AI giúp người học tư duy sâu, không đưa đáp án trực tiếp mà gợi mở từng bước. Nhưng từ nay đến khi công nghệ đó hoàn thiện, chúng ta vẫn cần chiến lược quản lý trẻ, đặc biệt là nhóm dưới 16 tuổi, khi các em sử dụng mạng xã hội và các thiết bị kết nối Internet.

- Vậy theo ông, chúng ta có thể áp dụng những biện pháp quản lý nào?

Việc hạn chế thời gian sử dụng hoặc cấm sử dụng thiết bị trong giờ học là cần thiết để trẻ tập trung vào tương tác và trải nghiệm môi trường giáo dục chất lượng theo kiểu có cảm xúc và tư duy với giáo viên và bạn bè thay vì tiếp cận với máy móc.

Bên cạnh đó, một biện pháp khác là, những học sinh mang thiết bị di động đến trường phải cài phần mềm bắt buộc, với phần mềm này nhà trường/giáo viên có thể giám sát xem trong giờ học các em đang truy cập nội dung gì. Nếu phát hiện các kênh không phục vụ cho bài học, đặc biệt là mạng xã hội, nhà trường có thể tạm khóa quyền truy cập. 

Tuy nhiên, những giải pháp này cần được nghiên cứu và triển khai đồng bộ, có thể thử nghiệm tại một vài địa phương để có đánh giá tác động trước khi áp dụng rộng rãi. Việc đưa ra các lệnh cấm quá cứng nhắc chưa chắc mang lại hiệu quả khi chất lượng môi trường giáo dục chưa được cải thiện tương xứng. Chưa kể nếu cấm thì ai sẽ là người giám sát, việc xử phạt sẽ thực hiện thế nào…

- Ở Việt Nam, Nghị định 147 có hiệu lực từ tháng 12/2024 quy định trẻ dưới 16 tuổi phải dùng thông tin cha mẹ để đăng ký tài khoản mạng xã hội, ông thấy cách này có hiệu quả không?

Tinh thần của nghị định rất nhân văn, cha mẹ phải có trách nhiệm với việc con mình làm gì trên môi trường mạng. Tuy nhiên, ban hành quy định thôi là chưa đủ. Chúng ta cần song hành với giáo dục phụ huynh, bởi hiện nay nhiều cha mẹ sử dụng mạng xã hội thường xuyên và đưa thiết bị cho con chỉ để "rảnh tay" làm việc khác. Nếu không nâng cao năng lực số cho phụ huynh, họ có thể tiếp tục coi thiết bị như một công cụ để trẻ không làm phiền mình.

Cha mẹ cần hiểu rằng phía sau quy định ấy là trách nhiệm bảo vệ con, hướng dẫn trẻ kỹ năng sống an toàn trên mạng, và phải dạy con trước khi trao cho các con một thiết bị kết nối Internet hay cho phép đăng ký tài khoản mạng xã hội.

Ảnh minh họa

- Theo ông, điều quan trọng nhất trước khi đưa ra chính sách quản lý rộng rãi là gì?

Trước khi ban hành bất kỳ chính sách nào trên phạm vi toàn quốc, chúng ta cần có thêm những nghiên cứu và nên thử nghiệm trên quy mô nhỏ để đánh giá tác động. Nếu áp dụng những lệnh cấm quá chặt chẽ trong khi môi trường giáo dục không được cải thiện, điều đó có thể trở thành áp lực mới và hạn chế khả năng học tập theo nhịp độ riêng của từng cá nhân. Chính sách phải dựa trên thực tiễn, có đánh giá đầy đủ và có giải pháp đồng hành thay vì chỉ cấm đoán.

- Xin cảm ơn ông!

_____

Nếu phát hiện hoặc chứng kiến ​​hành động bạo lực, xâm hại trẻ em hoặc lao động trẻ em, xin đừng thờ ơ. Bạn hãy:

- Gọi điện đến Tổng đài điện thoại Bảo vệ Trẻ em 111
- Báo cáo qua ứng dụng của Tổng đài 111

- Liên hệ các tài khoản chính thức của Tổng đài 111:
+ Facebook: Tổng Đài điện thoại Quốc gia Bảo vệ Trẻ em
+ Zalo: Tổng đài 111
+ Website Tổng đài 111: Tongdai111.vn
+ Tiktok: Tổng đài 111 
+ Youtube: Tổng đài 111

Tổng đài hoạt động 24/7 và hoàn toàn miễn phí.