Chúng ta nuôi con nếu chỉ tập trung vào tăng trưởng trong những năm đầu đời có thể sẽ thiếu sót, bởi vì một điều quan trọng khác đó là cảm xúc của trẻ cũng có những cột mốc phát triển như tăng trưởng, nó cũng có những biến đổi, học hỏi và phát triển-điều mà cũng cần quan sát, tương tác và hiểu ở mỗi giai đoạn. Mọi bướng bỉnh, mọi hành vi tưởng như khó hiểu của trẻ đều có thể là kết quả của sự phát triển này hay là do sự tương tác chưa đúng giữa cha mẹ và trẻ. 

Chúng ta thường gặp tình huống trẻ em rất dễ sử dụng cảm xúc (VD như giận dỗi) hoặc đập đầu vào gối hoặc khóc la hét để giải quyết vấn đề, để vòi vĩnh hay để đạt được điều trẻ muốn. Mới sáng nay, trên đường đi làm, 1 cô bé tầm 3 tuổi quăng con gấu bông xuống đất và khóc giữa đường vì mẹ cô bé lỡ đi nhanh hơn cô bé 1 bước chân. Cảm xúc "bị bỏ rơi" đến đột ngột và vô ý đã đẩy suy nghĩ của bé về cảm giác "bị lãng quên", tuy nhiên, trẻ không biết làm gì để thoát ra và chỉ biết áp dụng 1 số cách đơn giản như bực tức hoặc la khóc.

Cảm xúc của trẻ cũng có những cột mốc phát triển như tăng trưởng

KHÔNG PHẢI LỖI TẠI CON!

Trẻ con không hề có lỗi trong việc này bởi vì người lớn chúng ta thường không chú ý đến dạy bé những cách khác để giải quyết vấn đề của riêng bé, mà để bé tự sử dụng cách thức giận dỗi hoặc la khóc.

DẠY CON CÁCH SUY NGHĨ

Trong một bài viết trước đây, tôi có đề cập đến 1 thí nghiệm thú vị từ ĐH Harvard về khả năng nhận thức sớm trong suy nghĩ của trẻ nhỏ ngay từ 15-18 tháng tuổi. Do đó, nếu bạn suy nghĩ trẻ nhỏ quá không biết gì là một suy nghĩ đã lạc hậu. Trẻ con có thể đọc cảm xúc của bạn tốt từ 10 tháng tuổi và bắt đầu suy nghĩ về tình huống từ 15 tháng tuổi. Hãy bắt đầu dạy trẻ cách suy nghĩ sớm nhất có thể để trẻ học cách sử dụng suy nghĩ để tư duy và trở thành người giải quyết tình huống.

Để dạy trẻ cách suy nghĩ, cần 3 yếu tố:

1. Trẻ con học từ trải nghiệm, không có đúng sai, chỉ là trải nghiệm.

Khái niệm trải nghiệm có thể được chúng nghĩ là những hoạt động trẻ sẽ trải qua. Đúng là như vậy, nhưng cần hiểu sâu hơn. Là những hoạt động trẻ cần là chính trẻ, chính bản thân trẻ nhận ra vấn đề và giải quyết. Khái niệm khá trừu tượng. Đây là 1 số vi dụ để chúng ta dễ hình dung như thế nào là "chính bản thân trẻ".

VD1: Trẻ dưới 2 tuổi thường hay khóc và thức đêm. Đây là 1 trải nghiệm của trẻ. Dĩ nhiên, chúng ta loại bỏ yếu tố trẻ đang có 1 vấn đề bệnh lý nào đó. Trẻ trải nghiệm có thể là do trẻ đói cần bú hoặc chỉ đơn giản cần mẹ không cần thiết bú. Đầu tiên, hãy để trẻ nhận ra trải nghiệm này bằng cách đừng bế trẻ lên liền để ru ngủ lại. Hãy để trẻ nằm ngay trên giường, bạn có thể vỗ lưng trẻ. Một số trẻ chỉ cần lăn qua lăn lại rồi ngủ, một số trẻ cần nhiều nổ lực hơn. Nếu cần cho trẻ bú, hãy cho trẻ tự nổ lực tìm ti và cho bú tại chỗ, không nên di chuyển 1 nơi khác.

VD2: Trẻ không hài lòng thường đập đầu vào gối. Hành vi này không phải "cách gây áp lực" mà chúng ta hay nghĩ. Đơn giản là thể hiện 1 "sự rối bời" trong tìm cách giải quyết của trẻ. Cha mẹ bình tĩnh, giữ con lại bằng hai tay để cho trẻ lấy lại sự chú ý -tín hiệu này cho bé biết bạn đang lắng nghe. Hãy hỏi con bằng những câu hỏi để giúp trẻ diễn đạt vấn đề rõ hơn. Có những câu hỏi cần câu trả lời của trẻ, nhưng có những câu hỏi chỉ cần mang tính dẫn dắt để trẻ mở rộng diễn đạt. Khi trẻ bình tĩnh, hãy cho trẻ biết việc đập đầu vào gối là không cần thiết, khi cần con hãy nắm tay mẹ, mẹ sẽ trả lời con. Bạn đừng nghĩ trẻ 12 tháng tuổi không hiểu gì khi bạn áp dụng những điều này. Đúng là, trẻ chưa có ngôn ngữ để trả lời câu hỏi của bạn, nhưng trẻ sẽ dùng những cử chỉ, ánh mắt hoặc ngôn ngữ riêng để cho bạn biết. Đó là cách mà trẻ học cách nhận ra trải nghiệm và cách để giải quyết vấn đề.

Trẻ con học từ trải nghiệm, không có đúng sai, chỉ là trải nghiệm.

2. Luôn cho trẻ có ý kiến, không có ý sai hay đúng, chỉ là ý kiến để thảo luận.

Làm cách nào để trẻ bớt đòi mua đồ chơi? Tôi vẫn khuyên cha mẹ: Hãy cho trẻ quyết định mua cái gì và không mua cái gì? thì trẻ sẽ chỉ đòi mua khi suy nghĩ thật kỹ. Tại sao? Bởi vì trẻ đòi mua món đồ nào là do trẻ thích, trẻ muốn cái mới mà chưa thật sự bỏ công suy nghĩ "Mua nó làm gì". Nếu bạn cho trẻ lựa chọn, trẻ bắt đầu lôi 1 danh sách cái này, cái kia và cũng bắt đầu suy tính. Do đó, sự cân nhắc sẽ bắt đầu hình thành.

Khi có sự cân nhắc thì trẻ sẽ không vội đưa ra quyết định nếu chưa suy nghĩ kỹ.

Luôn cho trẻ có ý kiến, không có ý sai hay đúng, chỉ là ý kiến để thảo luận.

3. Tranh luận với trẻ, không có ý kiến sai hay đúng, chỉ là cách mở rộng vấn đề.

Tranh luận không phải là cách chúng ta dùng sự la hét, ép buộc trẻ phải đồng ý với ý kiến của bạn. Tranh luận là giúp trẻ có ý kiến phản biện. Tranh luận rất dễ làm bạn có suy nghĩ tiêu cực, do đó, nên chú ý bình tĩnh và lắng nghe con bằng trái tim.

Trẻ nhỏ có thể cho rằng: chiếc lá màu đỏ (khái niệm nghe có vẻ sai về sinh học,nhưng thực tế vẫn có những chiếc lá màu này biết đâu bé đã nhìn thấy). Do đó, tranh luận là cách giúp trẻ nhận ra sự kết nối các sự thật (fact) để đưa vào nhận định riêng của trẻ (opinion). Ai cho bạn 1 opinion, điều này có thể đúng hay sai, nhưng opinion này sẽ có giá trị sử dụng nếu nó là sự kết nối các sự thật/bằng chứng (fact/evidence). Đó là nguyên lý cơ bản của sự tư duy.

---

Nguồn: Anh Nguyen

Note Lea, D.J. 2016. Promoting Critical Thinking in Early Childhood: Inquiring Minds Want To Know. The Journal of Adventist Education.

---- 

Hãy liên hệ với tổng đài 111 hoặc số điện thoại 02437476154 nếu bạn đang mong muốn được hỗ trợ trực tiếp.

Văn phòng tư vấn trị liệu tâm lý trẻ em - số 44/84 Ngọc Khánh - Ba Đình - Hà Nội:
- Đánh giá, tư vấn, trị liệu tâm lý miễn phí cho trẻ em bị bạo lực, xâm hại hoặc bị ảnh hưởng của bạo lực dẫn đến sang chấn tâm lý.

- Đánh giá, tư vấn, trị liệu tâm lý trực tiếp cho những trẻ em bị rối nhiễu như trẻ tự kỉ, trẻ tăng động giảm chú ý, trẻ bị trầm cảm, trẻ chậm phát triển trí tuệ, chậm phát triển ngôn ngữ.

- Tham vấn tâm lý làm bạn cùng con ở tuổi dậy thì

- Tham vấn tâm lý stress, trầm cảm, lo âu.