Làm sao để tập và khuyến khích trẻ sử dụng ngôn ngữ, đặc biệt là ở trẻ chậm nói?

Quy trình học nói là gồm nhiều bước, bắt đầu với âm (nguyên âm – phụ âm), đến ghép từ, ghép câu.... Tương tác là cách tốt để trẻ phát triển ngôn ngữ cũng như học cách giao tiếp.

THỜI GIAN GIAO TIẾP TÍCH CỰC

Thời gian giao tiếp tích cực là thời gian bạn làm bé vui, ngạc nhiên, tham gia và hiểu những gì bạn đang giao tiếp.

VD. Bạn dành 10 phút chỉ đọc sách cho trẻ mà không quan tâm đến sự tham gia của trẻ thì vẫn tính là 0, nhưng chỉ cần 2 phút bạn làm trẻ hứng thú nhìn và chịu lật trang sách thì đó là 2 phút tích cực.

XÂY DỰNG THỜI GIAN GIAO TIẾP TÍCH CỰC CHO TRẺ NHƯ THẾ NÀO?

TRẺ DƯỚI 12 THÁNG TUỔI

Trẻ làm quen với âm thanh và lời nói của cha mẹ ngay khi bước qua 1 tháng tuổi.

Từ 9 tháng tuổi, trẻ có thể ghép âm. Trẻ thích các từ tượng thanh và tượng hình khi nghe cha mẹ nói chuyện với trẻ tầm 5-9 tháng tuổi. Dưới 1 tuổi, cha mẹ có thể “nháy” giọng ngọng nghịu của trẻ để trẻ quen nguyên âm. Một số nguyên âm cha mẹ cần giúp bé phát triển là a, e, o.

TRẺ TỪ 12-17 THÁNG TUỔI

Trẻ từ 12-17 tháng tuổi, trẻ bắt đầu làm quen dần với những phụ âm như p, b, m, d, or n cả tiếng Anh và tiếng Việt. Do đó, cha mẹ nên sử dụng nhiều từ có phụ âm này trong nói chuyện. VD như ba ba, bong bóng…Nếu nói chuyện bằng tiếng Anh cho bé, nên dùng nhiều từ có phụ âm này: Ball, Baby, bottle, daddy. Giai đoạn từ 12-18 tháng tuổi, trẻ thích cha mẹ nói rõ âm rõ từ, kết hợp 2-3 từ.

TRẺ TỪ 18-30 THÁNG TUỔI

Trước khi bé 18 tháng tuổi, trẻ có thể nói tầm 20 từ. Từ 18-30 tháng tuổi, trẻ thực sự thích cách mà bạn dùng mệnh lệnh khi hướng dẫn trò chơi với trẻ. Một số dạng cầu khiến như:

"Nhặt cái … lên, và đưa cho mẹ nào!"

"Hãy ngồi xuống và đứng lên"

"Con nhìn mẹ nè và hãy chạm mũi của mẹ"

Câu cầu khiến, nên gồm 2-3 bước sẽ giúp bé học cách ghép từ cũng như ngôn ngữ

TRẺ TỪ 2.5 -4 TUỔI

Trẻ sẽ phát triển 1 lượng lớn từ vựng. Một số cách bạn có thể giúp trẻ sử dụng động từ, đặc biệt rất có ích cho các bé chậm nói. Bạn dùng mệnh lệnh 1 động từ trong cách nói và kết hợp thêm đồ vật hoặc nơi chốn của đồ vật đó.

Có một vài hoạt động bạn nên làm để tăng cơ hội giúp bé giao tiếp như hướng dẫn trong lúc đánh răng

Mở nắp kem đánh răng

Đánh răng

Rửa sạch

Đặt nắp đậy lên

Mỗi kỹ năng cần được chỉ rõ và chia nhỏ thành các bước : vd khi bạn nói: Mở nắp kem đánh răng

Cho trẻ cơ hội để đáp ứng

Nhắc nhở: Gợi ý để giúp trẻ phản ứng chính xác nếu cần: dùng tay bạn đặt tay bé lên nắp và hổ trợ mở

Khuyến khích khen ngợi khi các bước được hoàn thành. Củng cố các bước bằng vật dụng khác như nắp chai.

Kiên nhẫn thực hành từng bước một cho đến khi trẻ làm được mà không cần nhắc nhở.

TRẺ TỪ 5-8 TUỔI

Trẻ bắt đầu hiểu cách tạo ra âm của từ và có thể hiểu nhiều từ cùng 1 lúc. Điều này có nghĩa câu chuyện mà trẻ nghe hay được đọc có thể phát triển phức tạp như trẻ muốn. Nghĩa là cùng 1 hình ảnh trẻ có thể hỏi bạn đủ thứ từ việc sử dụng tính từ hoặc từ đồng nghĩa hay trái nghĩa để mô tả. Trẻ bắt đầu sử dụng ngôn ngữ ở mức độ mô tả và phân tích hơn là tập lập lại từ.

VD: Nếu trước đây, trẻ chỉ có thể nói "con thương mẹ", nhưng bây giờ trẻ có thể dùng phủ định như "con không thương mẹ". Trẻ có thể phủ định hầu hết các câu nói để gây chú ý đến bạn. Hoặc đôi lúc sử dụng từ chưa phù hợp như "con thương mẹ như Lu- 1 con vật/đồ vật trẻ thích". Điều này là bình thường với trẻ bởi vì trẻ chỉ đang bắt đầu học câu và ngôn ngữ

Do đó, việc chúng ta nên làm là cho trẻ tưởng tượng và phát triển ngôn ngữ khi đọc hay kể chuyện. Nó sẽ giúp trẻ thành thạo hơn khi bắt đầu sử dụng ngôn ngữ diễn tả và phân tích.

----

Notes

Maura R. McL et al. (2011) Speech and Language Delay in Children. Am Fam Physician. 83(10):1183-1188

Anh Nguyen

----

Hãy liên hệ với tổng đài 111 hoặc số điện thoại 02437476154 nếu bạn đang mong muốn được hỗ trợ trực tiếp.

Văn phòng tư vấn trị liệu tâm lý trẻ em - số 44/84 Ngọc Khánh - Ba Đình - Hà Nội:
- Đánh giá, tư vấn, trị liệu tâm lý miễn phí cho trẻ em bị bạo lực, xâm hại hoặc bị ảnh hưởng của bạo lực dẫn đến sang chấn tâm lý.

- Đánh giá, tư vấn, trị liệu tâm lý trực tiếp cho những trẻ em bị rối nhiễu như trẻ tự kỉ, trẻ tăng động giảm chú ý, trẻ bị trầm cảm, trẻ chậm phát triển trí tuệ, chậm phát triển ngôn ngữ.

- Tham vấn tâm lý làm bạn cùng con ở tuổi dậy thì

- Tham vấn tâm lý stress, trầm cảm, lo âu.