Theo một khảo sát trên 1500 gia đình có con nhỏ tại Anh. Trung bình mỗi ngày trẻ có thể đặt ra 72 câu hỏi cho bố mẹ của mình! Tôi tin rằng rất nhiều những gia đình có con nhỏ từ 2-4 tuổi đều gặp trường hợp như vậy. Bạn có bao giờ tự hỏi vì sao trẻ lại thắc mắc và đặt nhiều câu hỏi như vậy? Và điều này có vai trò gì trong sự phát triển của trẻ?

Khi đối mặt với nhiều câu hỏi, một số cha mẹ chọn giải pháp là phớt lờ và hướng trẻ đến 1 việc khác. Hoặc họ chọn cách trả lời đại khái cho xong câu hỏi của trẻ. Ngày nay cha mẹ có nhiều thứ để làm, cần tập trung do đó họ thường phớt lờ trả lời câu hỏi ở trẻ, ví dụ như họ lướt web hoặc họ chơi ipad. Lâu dần, điều này có thể làm tắt nguồn cảm hứng hỏi của trẻ.

QUỸ THỜI GIAN TRẺ ĐẶT CÂU HỎI KHÔNG QUÁ NHIỀU ĐỂ LÃNG PHÍ HAY PHỚT LỜ

TS. Chouinard, ĐH California, Mỹ đã cho thấy: Việc đặt câu hỏi của trẻ cho cha mẹ, đặc biệt ở các bé từ 2-4 tuổi, là liên quan đến 1 cơ chế thu nhập thông tin đòi hỏi cho phát triển nhận thức ở trẻ. Những câu hỏi của trẻ liên tục và hỏi bất cứ lúc nào là một cơ chế hoàn toàn tự nhiên để trẻ lấy thông tin. Nếu những câu hỏi được trả lời một cách quan tâm, có hướng dẫn và có nội dung thì trẻ sẽ phát triển rất tốt về nhận thức.

Kỹ năng đặt câu hỏi này sẽ giảm dần sau 10 tuổi, và chuyển sang giai đoạn tiếp thu. Nó liên hệ mật thiết với những kỹ năng mới như đọc, viết và diễn thuyết. Điều này có ý nghĩa gì? Giai đoạn đặt câu hỏi của trẻ là 1 phần phát triển liên tục với những giai đoạn sau, nó giúp trẻ nhận thức, đánh giá về thế giới tốt hơn. Một đứa trẻ biết đặt câu hỏi từ nhỏ sẽ biết tìm tòi đọc sách, sẽ biết trình bày diễn thuyết tốt vấn đề.

AI ĐƯỢC TRẺ CHỌN ĐẶT CÂU HỎI?

Trẻ dưới 3 tuổi có thể đặt câu hỏi ngẫu nhiên với cha mẹ hay bất kì ai về vấn đề chúng tò mò. Nhưng, khi trẻ lớn hơn sẽ nhận ra người có 2 yếu tố sau đây để hỏi:

+Có vui lòng lắng nghe câu hỏi của trẻ

+Có đủ kiên nhẫn và hiểu biết để trả lời trẻ muốn.

Nghe có vẻ phức tạp, nhưng với trẻ nó đơn giản là tìm 1 người chịu giúp trẻ khám phá thế giới xung quanh.

Liệu bạn có đủ may mắn được trẻ chọn? Nếu đã được chọn, hãy vui mừng đi vì với trẻ bạn là 1 người đặc biệt của đặc biệt rồi. Thực ra, trẻ sẽ yêu mến và tin tưởng bạn. Bạn là người sẽ có tác động to lớn lên mọi nổ lực khác của trẻ.

CÁCH TRẢ LỜI NHỮNG CÂU HỎI CỦA TRẺ

Câu trả lời của cha mẹ cần hội đủ 2 yếu tố sau:

1.Cha mẹ phải thể hiện thái độ: quan tâm khi trẻ hỏi.

2.Câu trả lời của cha mẹ cần cho thông tin, ngắn gọn, chủ yếu nhấn mạnh ngôn ngữ và hành động đối với trẻ 1-3 tuổi, nhưng tương đối đủ, có giải thích cho trẻ từ 4-8 tuổi.

NHỮNG THÁI ĐỘ SAU CỦA CHA MẸ CÓ THỂ ĐƯỢC CHẤP NHẬN LÀ TÍCH CỰC:

Không phải lúc nào bạn cũng có ngay câu trả lời, cách thể hiện đúng thái độ trì hoãn câu trả lời của bạn cũng mang lợi ích phát triển cho việc tiếp nhận thông tin của trẻ:

*Nếu câu trả lời bạn không rõ, bạn cứ nói: “cái này mẹ không rõ, sao chúng ta không ghi chú lại, ngày mai chúng ta đi nhà sách/thư viện mẹ con ta cùng tìm câu trả lời nhé!”. Nói là phải làm, bạn phải viết lên 1 ticker, rồi dán lên bảng thông tin của gia đình và ghi chú “Mai mẹ con ta đi nhà sách nhé!”

Nhà văn nổi tiếng thế giới với tập truyện Harry Potter là JK Rowling đã từng bị cô con gái của mình hỏi những câu hỏi “hóc búa”, nhưng cô Rowling đã nói với bé rằng: mẹ không biết câu trả lời, mẹ cũng muốn biết câu trả lời này, tại sao chúng ta không ra tiệm sách tìm câu trả lời khi mẹ hoàn thành xong nốt 2 trang này nhé. Mẹ đã note xuống rồi. Cô bé tí tởn vui mừng và luôn nhắc mẹ về việc ra nhà sách tìm câu trả lời. Tôi tin chắc rằng thế giới của cô bé rất giàu tình yêu thương và sự quan tâm của mẹ

*Nếu bé hỏi lúc bạn đang bận, như đang viết bài, đang nấu ăn, hoặc đang chơi game trên máy tính, bạn hãy dừng 5 phút để trả lời bé hoặc cho bé 1 giải thích là “mẹ sẽ tìm câu trả lời của con sau khi mẹ xong việc nhé”.

Người phụ nữ Hong kong thành đạt Trần Mỹ Linh, đã nuôi dưỡng thành công cả 3 đứa con vào học trường ĐH danh tiếng Stanford, Mỹ đã chia sẽ: “Khi con hỏi tôi vấn đề nào, mặc dù tôi đang nấu ăn, nhưng tôi đã tắt lửa để lắng nghe và trả lời con” . Không phải ai cũng làm được như bà, hành động tắc bếp và lắng nghe thể hiện 1 thái độ tôn trọng trẻ và xem việc trả lời câu hỏi của con là quan trọng đối với mẹ.

NHỮNG HÀNH ĐỘNG CỦA CHA MẸ LÀM MẤT CƠ CHẾ TIẾP NHẬN THÔNG TIN ĐÒI HỎI CỦA TRẺ

*Ngày nay, cha mẹ thường dành quá nhiều thời gian cho chat chit, lướt web, chơi game, ipad, thường không dành nhiều thời gian để lắng nghe và trò chuyện với trẻ. Bên cạnh đó trẻ cũng được tiếp cận và làm quen với thiết bị điện tử quá sớm hoặc bị cha mẹ ít quan tâm do ba mẹ có quá nhiều việc, những đứa trẻ này sẽ dần ít đặt câu hỏi hơn và cơ chế tiếp nhận thông tin đòi hỏi cũng bị thay đổi

*Trả lời đại khái: không nội dung hoặc phớt lờ câu trả lời của trẻ. Điều này cha mẹ hay mắc phải. Mặc dù không phải lúc nào bạn cũng cần trả lời nghiêm túc.

VD, câu hỏi của trẻ nếu chỉ để gây chú ý như “Mommy, cái này sao?” hoặc “mommy con ăn kem được không? Tại sao?” thì bạn chỉ cần cho bé biết điều bạn đồng ý hay không. Nhưng đối với những câu hỏi có nội dung, bạn nên dành thời gian trả lời có nội dung.

NHỮNG CÂU HỎI VÀ CÁCH TRẢ LỜI:

* Trẻ dưới 2.5 tuổi, câu hỏi thường không rõ ràng vì trẻ học nói và hay nói nhanh, các âm thường dính lại với nhau. Do đó, đôi lúc bạn không nghe được cái gì bé muốn hỏi, bạn đừng bỏ qua giây phút này vì chính những lúc này bạn vừa giúp cơ chế tiếp nhận thông tin đòi hỏi phát triển, mà còn giúp trẻ hoàn thiện ngôn ngữ tốt hơn. Bạn chỉ cần bảo bé nói lại, nhưng 1 số bé cá tính chỉ nói lại 1-2 lần, nếu bạn tỏ ra không hiểu thì sẽ làm bé rất khó chịu . Lúc này, bạn sẽ cần phải thể hiện thái độ tích cực và lắng nghe (VD như bạn nói: “uh mẹ hiểu, con hướng dẫn mẹ thử”) Bạn cho bé dẫn đến cái bé nói, để bé tập nói từ từ, điều này cũng làm bạn dần hiểu để có câu trả lời thuyết phục hơn. Bạn sẽ ngạc nhiên, sau vài lần như vậy trẻ nói tốt hơn và nhận thức cũng tốt hơn.

* Trẻ trên 2.5 -4 tuổi, các câu hỏi liên quan tới: cái gì, như thế nào, tại sao,… Bạn luôn mở đầu với câu: “để mẹ thử trả lời câu hỏi con nhé, …”. Câu trả lời nên ngắn gọn, tầm 2 câu, nhấn mạnh ngôn ngữ và hành động để trẻ học.

*Trẻ từ 4 tuổi trở lên, câu hỏi của bé khá phức tạp, tần suất hỏi sẽ dày hơn. Câu trả lời của bạn là phải có nội dung, không nên trả lời sai, nếu không biết, bạn cứ nói không biết và sẽ trả lời sau. Đối với câu hỏi tại sao hoặc như thế nào, bạn nên giúp bé hiểu rõ quy trình hoặc bằng 1 thí nghiệm khoa học vui sẽ mang rất nhiều lợi ích cho độ tuổi này. Một số nghiên cứu cho thấy, trẻ độ tuổi này làm quen với các thí nghiệm khoa học thực tế sẽ rất yêu thích và học giỏi các môn khoa học tự nhiên khi trẻ lớn hơn. VD: Trẻ hỏi bạn về vòng đời của con ếch từ con nòng nọc, bạn có thể cho bé vào sở thú xem quy trình con nòng nọc thành ếch, hoặc cho bé xem 1 quyển sách có hình ảnh, hoặc video có đoạn nòng nọc thành ếch. Hoặc tốt hơn cả là nuôi 1 con nòng nọc trong hồ kiếng và xem quy trình biến thành ếch của chú nòng nọc nhỏ.

Đừng tắt nguồn cảm hứng của trẻ: Hãy tưởng tượng, nếu bạn thuyết trình cho 1 người không quan tâm chủ đề bạn nói, họ có thái độ thờ ơ thì cảm giác bạn như thế nào mặc dù bài thuyết trình của bạn rất tuyệt vời và đã được chuẩn bị rất hoàn hảo. Cảm giác hụt hẫng và thất vọng của trẻ cũng tương tự cảm giác của bạn lúc đó nếu câu hỏi của bé không được bạn quan tâm.

Notes:

Chouinard M.M. (2007) Children's questions: a mechanism for cognitive development. Monogr Soc Res Child Dev. 2007;72(1):vii-ix, 1-112; discussion 113-26.

Anh Nguyen

----

Hãy liên hệ với tổng đài 111 hoặc số điện thoại 02437476154 nếu bạn đang mong muốn được hỗ trợ trực tiếp.

Văn phòng tư vấn trị liệu tâm lý trẻ em - số 44/84 Ngọc Khánh - Ba Đình - Hà Nội:
- Đánh giá, tư vấn, trị liệu tâm lý miễn phí cho trẻ em bị bạo lực, xâm hại hoặc bị ảnh hưởng của bạo lực dẫn đến sang chấn tâm lý.

- Đánh giá, tư vấn, trị liệu tâm lý trực tiếp cho những trẻ em bị rối nhiễu như trẻ tự kỉ, trẻ tăng động giảm chú ý, trẻ bị trầm cảm, trẻ chậm phát triển trí tuệ, chậm phát triển ngôn ngữ.

- Tham vấn tâm lý làm bạn cùng con ở tuổi dậy thì

- Tham vấn tâm lý stress, trầm cảm, lo âu.